Na de sluiting van de cementfabriek, en de bescheiden inkomsten uit de tegelbakkerij, leek Jan Lankelma’s ondernemerschap tot stilstand te komen. Toch bleek juist dit keerpunt de opmaat naar zijn grootste succes: het gas.

De doorbraak van het gasgloeilicht

In de jaren 1890 deed het gasgloeilicht zijn intrede. Waar de open vlam veel energie verslond en weinig licht gaf, bracht het gloeikousje van Auer von Welsbach een revolutie teweeg. Voor Jan Lankelma was dit het gat in de markt. In 1894 richtte hij zijn eigen bedrijf op voor installatie en onderhoud van gasverlichting. Al snel had hij contracten met de spoorwegen en met theaters zoals “Amicitia” in Purmerend. Ook vele particulieren lieten hun huizen uitrusten met zijn glazen, branders en gloeikousjes.

De gasman werd een vertrouwd gezicht: kousjes moesten om de paar honderd uur worden vervangen en glazen sprongen gemakkelijk. Wat voor anderen hinderlijk onderhoud was, betekende voor Lankelma een stabiele bron van inkomsten.

Het brongas: licht voor het platteland

Zijn grootste verdienste lag echter in het brongas. Waar Wouter Sluis twintig jaar eerder al proeven deed, slaagde Lankelma erin het gas uit de bodem bruikbaar te maken voor verlichting en verwarming. Vanaf 1895 installeerde hij tientallen brongasinstallaties bij boeren en bedrijven in de Purmer, de Beemster en ver daarbuiten.

Het effect was enorm: voor het eerst konden boeren hun stallen en woonkamers verlichten zonder afhankelijk te zijn van dure petroleum of hout. Het brongas gaf comfort, veiligheid en status. Lankelma bracht letterlijk het licht naar het platteland.

Innovaties en vindingrijkheid

Jan Lankelma was meer dan een installateur: hij was een uitvinder.

patenteerde glas

  • Hij patenteerde een glas van passtaafjes dat de kwetsbare gloeikousjes beter beschermde.
  • Samen met apotheker Jürgens ontwikkelde hij Lucida, een vloeistof waarmee versleten gaskousjes nieuw leven kregen. Het middel verlengde hun levensduur met maanden en gaf het gaslicht zijn karakteristieke heldere glans.
  • Met zijn separator scheidde hij het gas van het water en maakte het bruikbaar.
  • Hij introduceerde houten welpijpen die veel langer meegingen dan ijzeren buizen, en die in eigen werkplaats werden vervaardigd.
Brongas separator

Zelfs het probleem dat brongas te “zwak” was voor de gloeikousjes loste hij op door kleine hoeveelheden acetyleen toe te voegen. Daarmee verbeterde hij de lichtopbrengst en gaf hij het gas ook een herkenbare geur.

Nalatenschap

Waar Sluis zijn tijd te ver vooruit was, bleek Lankelma de juiste man op het juiste moment. Hij begreep de mogelijkheden van gas, bracht ze in praktijk en bouwde een bloeiend bedrijf dat zijn naam zou dragen tot ver in de twintigste eeuw.

Zijn grootste erfenis: hij gaf het platteland het licht – en maakte van gas een bron van welvaart voor zijn familie en zijn klanten.

Bron: boek 100 jaar Lankelma